Пад такой рубрыкай «Дзвінская праўда» друкавала грунтоўныя матэрыялы па гісторыі праваслаўных святынь на Верхнядзвіншчыне. Па шматлікіх просьбах чытачоў сёння мы пачынаем публікаваць абяцаныя матэрыялы пра касцёлы і капліцы каталіцкай канфесіі. Як і раней, у распрацоўцы тэмы актыўны ўдзел брала навуковая супрацоўніца рабочай групы раённага музея Л.В.Гагалінская. Будуць выкарыстаны таксама літаратурныя крыніцы з розных выданняў і сведчанні нашых чытачоў, на водгукі якіх мы разлічваем. Асабліва каштоўнымі для нас з’яўляюцца ўспаміны пра канкрэтных людзей — божых служкаў, якія неслі крыж веры, даўшы клятву перад алтаром Хрыста прысвяціць сваё жыццё служэнню людзям па Яго запаветах.
Забельскі касцёл
Самай пышнай і славутай святыняй Дрысеншчыны быў Забельскі храм у Валынцах з яго 12 храмавымі фэстамі, кляштарам дамініканцаў і калегіумам, пры якім дзейнічаў школьны тэатр і дзе працавалі выкладчыкамі славутыя прафесары-гісторыкі, філосафы, тэолагі, пісаліся драмы і камедыі, падручнікі па фізіцы і іншых навуках. Драматычныя падзеі сярэдзіны ХІХ стагоддзя, калі ў адказ на вызвольнае паўстанне 1831 г. распачаліся імператарскія ганенні на ўніяцтва і каталіцызм, не дазволілі здзейсніць мару аб стварэнні Забельскай акадэміі і нават амаль згасілі агеньчык інтэнсіўнага грамадскага жыцця. Але святыня выстаяла дзякуючы самаахвярнай працы яе пастыраў. Найлепш распавядае пра гэта праца кс. Я.Жыскара «Нашы касцёлы» (Варшава — Пецярбург, 1912 — 1914гг.), урыўкі з якой (у перакладзе з польскай А.Бубалы) мы будзем выкарыстоўваць, знаёмячы чытачоў з гісторыяй нашых храмаў.
«Валынцы, або іначай Забелы,- гэта невялікае мястэчка на беразе Дрысы. Не маючы ні гандлёвага, ні стратэгічнага значэння, яно тым не менш стала асяродкам грамадскага жыцця ў Дрысенскім павеце. Раней паселішча называлася Акацеўшчына і належала полацкай царкве Святога Мікалая; кароль Стэфан Баторы аддаў яго езуітам. Тады Акацеўшчына і атрымала новую назву — Валынец, ад імя тутэйшых пасяленцаў Валынцоў. Наступнымі ўладальнікамі зямлі тут сталі Захарэвічы і Туковічы, а ўрэшце — Канстанцы Шчыт. Ягоны сын Ян Шчыт аддае валоданне Забельскім-Шчытам, войскім полацкім, адкуль і паўстала назва парафіі Забелы.
Новыя набожныя валадары найперш задумалі ўсталяваць тут святыню і ў 1716 годзе пабудавалі касцёл Святога Георгія (Ежы), а таксама запрасілі сюды ксяндзоў-дамініканцаў, аддаўшы ім некалькі маёнткаў. У 1746 г. кароль Аўгуст ІІІ надае Валынцам прывілей на два кірмашы — на св. Дамініка і на Матку Боскую Ружанцовую.
Будаўніцтва драўлянага касцёла было завершана падчас прэарату кс. Даміяна; у 1731 г. быў пабудаваны кляштар і закладзены навіцыят; кс. Прэор Алаіз Тракінецкі распачаў будоўлю мураванага касцёла, а кс. Рэмігіюш Загароўскі — мураванага кляштара. Апошнім прэорам быў кс. Геранім Байкоўскі.
Ксяндзы-дамініканцы не толькі абслугоўвалі парафію, але дбалі таксама пра асвету. Пры кляштары існавала школа, якая ў 1811 г. была пераўтворана ў гімназію. Яна ўтрымлівалася на сродкі (фундуш) Гільзэна — Шадурскага. На жаль, у 1838 годзе гімназія была зачынена, а фундуш перададзены Віцебскай гімназіі, дзе на яго сродкі ўтрымлівалася 40 вучняў.
У часы дамініканцаў Валынцы былі вельмі ажыўленай мясцінай. Школа прываблівала шмат грамадзян, прыцягальнымі былі таксама ўрачыстыя набажэнствы. Зараз Валынцы — нядужае мястэчка з 1250 жыхарамі, 850 з якіх — яўрэі. Дамоў мураваных — 2, драўляных — 137.
Парафія Забельска-Валынецкая даволі вялікая — ёсць у ёй мясціны, аддаленыя ад касцёла на 45 вёрст. У ёй налічваецца больш як 3000 вернікаў, пераважна шляхты і землеўладальнікаў. Ёсць 14 вёсак цалкам каталіцкіх, мяшаных — мала. Колькасць католікаў значна павялічылася па талеранцыйным указе. Добра пачуваюцца землеўладальнікі, не чуваць, каб прадаваліся маёнткі, лясы ж тут ужо добра прарэджаны.
Праца ксяндзоў-дамініканаў, праведзеная ў шырокіх рамках, не засталася без следу, пра што сведчыць грамадзянскі дух жыхароў. Навучаючы ў касцельных мурах моладзь, дамінікане ўклалі ў яе сэрцы чыстыя ідэалы і любоў да касцёла. На жаль, сацыяльная разруха, якая бурай пранеслася над нашым краем, спляжыла пляцоўку сумеснай працы, усклаўшы ўвесь вялізны яе аб’ём на плечы аднаго каплана — тутэйшага пробашча. Але ў гэтай мясціне дасюль найбольш захаваліся жаданне супольнай працы і пачуцця грамадзянскасці.
(Працяг будзе).
А. Бубала.
