Юбілеі Верхнядзвіншчыны

Общество

Да нас звяртаюцца чытачы «Дзвінскай праўды» з просьбай апублікаваць каляндар юбілейных дат. Вызначаючы гістарычныя адмеціны нашага шляху, такі летапіс дапамагае студэнтам і школьнікам, усім аматарам гісторыі лепш арыентавацца ў падзеях мінулых часоў, абуджае жаданне больш уважліва прыгледзецца да помнікаў і памятных мясцін роднага краю і нават своечасова ладзіць карпаратыўныя вечарыны. Адгукаемся на гэту просьбу, выкарыстоўваючы тыя матэрыялы, якія маем у сваім распараджэнні. Напачатку прыводзяцца юбілеі, якія не маюць дакладнай даты і могуць адзначацца на працягу ўсяго 2013 года. Канкрэтныя даты «распісаныя» па месяцах. Будзем удзячныя, калі чытачы дапоўняць або ўдакладняць гэты каляндар. 

510 год таму, у 1503г., у летапісе ўпершыню ўпамінаецца Асвея. Гэта дата афіцыйна лічыцца годам заснавання самага паўночнага гарадскога паселішча Беларусі.
450 год таму, у 1563г., у Дрысе была ўведзена пасада гараднічага.
380 год таму, у 1633г., пскоўскія ратнікі спалілі Асвейскі замак і перабілі ўсіх яго жыхароў.
250 год таму, у 1763г., у в. Валынцы пры Забельскім дамініканскім кляштары пабудаваны велічны касцёл у стылі Віленскага барока. Разбураны ў 1946 г.
225 год таму, у 1788г., выкладчык рыторыкі Забельскага калегіума М.І.Цяцерскі напісаў трагедыю «Сапар».
190 год таму, у 1823г., у Асвеі было заснавана жаночае вучылішча.
145 год таму, у 1868г., адбыліся сялянскія хваляванні ў маёнтку Каханавічы.
135 год таму, у 1878г., у Дрысе была самая моцная паводка; горад быў затоплены цалкам, пяць дамоў знесена вадой.
У тым жа годзе на скрыжаванні Новамаскоўскай і Зялёнай вуліц быў пабудаваны юдэйскі малітоўны дом, а на гарадскіх могілках — Барысаглебская царква (гэты найстаражытны помнік драўлянай архітэктуры быў разабраны ў 1992г. на будаўніцтва царквы ў Асвеі).
Сёлета спаўняецца і 135 год з дня нараджэння Вячаслава Васільевіча Багдановіча, беларускага царкоўнага і грамадска-палітычнага дзеяча, кампазітара, якога некаторыя даследчыкі лічаць аўтарам музыкі раманса «Зорка Венера» на словы Максіма Багдановіча. В.Багдановіч арыштаваны ў 1939 г., прапаў без вестак. (Карані роду Багдановічаў — вёска Луначарскае).
130 год таму, у 1883г., адбыліся сялянскія бунты ў Асвейскай і Замашанскай валасцях.
У тым жа годзе была пабудавана Свальнянская Свята-Мікалаеўская царква.
125 год таму, у 1888г., у маёнтку Зулава была заснавана вінакурна-дражджавая фабрыка, а ў Боркавічах пабудавана праваслаўная Узвіжанская капліца.
У тым жа годзе на французскай мове выйшла навуковая праца нараджэнца Асвеі Івана Яркоўскага (1844 — 1902 гг.) «Сусветнае прыцягненне як вынік утварэння важкай матэрыі ўнутры нябесных целаў: Кінетычная гіпотэза».
120 год таму, у 1893 г., былі пабудаваны дзве каменныя царквы: Успенская ў в. Валынцы і Ефрасіннеўская ў в. Сакалішча (Шчытова).
110 год таму, у 1903г., памёр нараджэнец г. Дрысы, акадэмік жывапісу Ісак Лейбавіч Аскназі.
У тым жа годзе нарадзіўся заслужаны ўрач БССР, удзельнік Вялікай Айчыннай вайны Мордух Абрамавіч Тунік (памёр у 1972г.).
105 год таму, у 1908 г., была пабудавана цагляная праваслаўная капліца ў в.Мушына.
У тым жа годзе ў в. Каркалец нарадзіўся дзяржаўны дзеяч БССР і СССР, наркам земляробства і міністр саўгасаў БССР, у час вайны — нам. начальніка Беларускага штаба партызанскага руху І.А.Крупеня (памёр у 1952г.).
95 год таму, у 1918г., у в. Сяргееўка нарадзілася аўтарка кнігі-аповесці «Юзева хата» Валянціна Барысаўна Мядзюта (памерла ў 1991г.).
90 год таму, у 1923 г., была зачынена Чурылаўская царква.
80 год таму, у 1933 г., пабудаваны Чалябінскі трактарны завод, першым дырэктарам якога стаў нараджэнец в. Сушкі Дрысенскага раёна Казімір Пятровіч Ловін.
У тым жа годзе быў пабудаваны льнозавод у в. Юзэфова.
Падчас масавай калектывізацыі сельскай гаспадаркі былі сселены каля двух дзесяткаў дробных населеных пунктаў (гл. дадатак 1).
Актывізавалася палітыка выгнання і знішчэння «ворагаў народа». У кнізе «Памяць» пералічаны 217 імёнаў нашых землякоў, рэпрэсаваных у 1933 годзе.
75 год таму, у 1938 г., мястэчка Асвея атрымала статус гарадскога пасёлка.
Набыла новы размах палітыка сталінскіх рэпрэсій. У кнізе «Памяць» запісаны 467 імёнаў жыхароў Верхнядзвіншчыны, рэпрэсаваных толькі ў 1938 годзе.
Шырока разгарнулася кампанія ссялення хутароў і малых вёсак у калгасныя цэнтры. Перасталі існаваць каля ста вёсак (гл. дадатак 2).
70 год таму, у 1943г., у пас. Калымскае быў пастаўлены помнік нашаму земляку, славутаму даследчыку Сібіры Івану Дамінікавічу Чэрскаму.
У тым жа годзе было прысвоена званне Героя Савецкага Саюза нараджэнцам Верхнядзвіншчыны С.А.Забагонскаму (в. Залучча), М.М.Мядзелю (в. Задзежжа), Н.В.Траян (г. Дрыса).
55 год таму, у 1958г., па тэрыторыі Дрысенскага раёна была пракладзена першая асфальтаваная дарога — шаша Арол — Рыга.
Перастала існаваць вёска Абразэева Асвейскага с/с.
45 год таму, у 1968г., былі пабудаваны новыя карпусы раённай бальніцы і новы кінатэатр.
50 год таму, у 1963 г., перастала існаваць вёска Асоскава Валынецкага с/с. Вёска Красілаўка атрымала новае імя — Чапаеўская.
45 год таму знікла як «неперспектыўная» адна з найстарэйшых вёсак раёна — Пятроўшчына Сенькаўскага с/с.
40 год таму, у 1973г., у прыгарадзе Верхнядзвінска пабудаваны новы льнозавод.
35 год таму, у 1978г., створаны фальклорны калектыў «Сенькавіца», якому ў 1996г. прысвоена званне народнага.
30 год таму, у 1983г., з карты раёна зніклі вёскі Глазкі, Давыдзенкі, Палыкаўшчына.
25 год таму, у 1988г., быў адрэстаўраваны напаўразбураны касцёл Нараджэння Панны Марыі ў Верхнядзвінску.
25-гадовы юбілей адзначае сёлета і сучасны будынак Верхнядзвінскага раённага Дома культуры.
20 год таму, у 1993г., быў здадзены ў эксплуатацыыю новы корпус бальніцы ў г.п. Асвея.
20-гадовыя юбілеі сёлета адзначаюць Верхнядзвінская дзіцячая школа мастацтваў і Клуб цікавых сустрэч пры Верхнядзвінскай цэнтральнай раённай бібліятэцы, які ў 1996г. атрымаў званне народнага.
Перасталі існаваць вёскі Думанькі і Паноры Бігосаўскага, Казачкі Жоўнінскага і Матукі Галубаўскага сельсаветаў.
15 год таму, у 1998г., у Верхнядзвінску пабудаваны новы хлебазавод.
10 год таму, у 2003г., — гарадскі пасёлак Асвея атрымаў герб.
5 год таму, у 2008г., быў пабудаваны мост праз Дзвіну.
СТУДЗЕНЬ
120 год таму, 1 студзеня 1893г., заснавана Боркавіцкая паштова-тэлеграфная каса.
90 год таму, 24 студзеня 1923 г., атрымала дазвол на дзейнасць каталіцкая парафія ў Валынцах.
30 студзеня 1923 г. адбылася рэгістрацыя Расіцкай рымска-каталіцкай абшчыны.
ЛЮТЫ
95 год таму, у лютым 1918 г., Дрысенскі павет быў акупаваны нямецкімі войскамі (акупацыя доўжылася да 23 лістапада 1918г.).
27 лютага 1918 г. быў створаны Ігналінскі валасны Савет, першы ў Дрысенскім павеце.
75 год таму, 20 лютага 1938г., Дрысенскі раён увайшоў у склад Віцебскай вобласці.
70 год таму, у лютым — сакавіку 1943г., лютавала фашысцкая карная аперацыя «Зімовыя чары». Увесь Асвейскі раён і некалькі сельсаветаў Дрысенскага былі спапялёны датла.
САКАВІК
150 год таму, 1 сакавіка 1863 г., царскім указам былі адменены часоваабавязаныя адносіны сялян у Дрысенскім павеце; 1 мая паншчына заменена грашовым аброкам.
105 год таму, 26 сакавіка 1908г., нарадзіўся Герой Сацыялістычнай Працы, пісьменнік Сяргей Сартакоў, радзінныя карані якога па маці паходзілі з Сар’і.
90 год таму, у сакавіку 1923г., быў скасаваны Дрысенскі павет.
90 год таму, 12 сакавіка 1923 г., у Дрысе адбыўся павятовы з’езд духавенства і міран-абнаўленцаў.
КРАСАВІК
130 год таму, 26 красавіка 1883г., памёр славуты мастак, аўтар твораў пра знакамітыя мясціны нашага краю Напалеон Орда.
МАЙ
105 год таму, у маі 1908г., адбылася забастоўка сельгасрабочых у маёнтку Бялькоўшчына.
100 год таму, 1 мая 1913г., была адчынена Валынецкая паштова-тэлеграфная каса.
ЧЭРВЕНЬ
175 год таму, 1 чэрвеня 1838г., рашэннем царскіх улад была зачынена Забельская гімназія.
90 год таму, у чэрвені 1923 г., атрымала права дзейнасці абшчына баптыстаў Асвеі.
ЛІПЕНЬ
125 год таму, 15 ліпеня 1888г., у Дрысе заснавана цэнтральная ашчадкаса.
100 год таму, 10 ліпеня 1913г., у г. Дрыса нарадзілася доктар філалагічных навук, лаўрэат Дзяржаўнай прэміі СССР, аўтар падручнікаў і навуковых прац Ніна Трафімаўна Вайтовіч (памерла ў 1976г.)
ЖНІВЕНЬ
125 год таму, 28 жніўня 1888г., нарадзіўся Анатоль Васільевіч Багдановіч, выдатны беларускі і рускі мовазнаўца, педагог, аўтар падручнікаў і навуковых прац (памёр у 1969г.).
85 год таму, 26 жніўня 1928 г., адбылася нарада музыкантаў Дрысенскага раёна.
70 год таму, у жніўні 1943г., разгарэлася партызанская «рэйкавая вайна».
ВЕРАСЕНЬ
75 год таму, 27 верасня 1938г., мястэчка Дрыса аднавіла статус горада.
КАСТРЫЧНІК
70 год таму, 4 кастрычніка 1943г., была створана Асвейская партызанская брыгада імя Фрунзе (камандзір І.К.Захараў).
7 кастрычніка 1943г. у в. Відокі нарадзіўся народны артыст БССР Яўген Патафеевіч Шыпіла (памёр у 1999г.).
50 год таму, 22 кастрычніка 1963г., памёр нараджэнец г. Дрыса, вучоны-цюрколаг, заслужаны дзеяч літаратуры і мастацтва Тувінскай АССР, стваральнік тувінскай пісьменнасці Аляксандр Адольфавіч Пальмбах.
ЛІСТАПАД
150 год таму, 23 лістапада 1863г., горад Дрыса і Дрысенскі павет былі пераведзены на ваеннае становішча ў сувязі з паўстаннем К.Каліноўскага.
110 год таму, 1 лістапада 1903, была адчынена Расіцкая паштова-тэлеграфная каса.
95 год таму, у лістападзе — снежані 1918г., былі створаны павятовы рэўкам і выканкам, земства, камбеды, а таксама Асвейскі, Дзёрнавіцкі, Замашанскі, Зябкаўскі, Каменскі, Прыдруйскі, Каханавіцкі, Пустынскі, Сар’янскі, Стрыжанскі, Сушкоўскі, Таболкаўскі, Філіпоўскі, Юстыніянаўскі валасныя Саветы.
22 лістапада 1918 г. у Савейках адбыўся агульны сход сялян «рэвалюцыйнай» Замашанскай воласці.
СНЕЖАНЬ
120 год таму, 25 снежня 1893г., памёр грамадскі дзеяч, ініцыятар скасавання прыгону, этнограф, фалькларыст і паэт, гаспадар маёнтка Каханавічы Ігнат Яўстахавіч Храпавіцкі.
105 год таму, 1 снежня 1908г., была адчынена Дрысенская ніжэйшая рамесная школа — зараз сярэдняя школа № 1.
95 год таму,11 снежня 1918 г., быў адчынены Дрысенскі павятовы аддзел народнай адукацыі.
16 снежня 1918 г. пачаў дзейнічаць павятовы ваенкамат.
А. БУБАЛА, краязнаўца.

 



Добавить комментарий

Ваш адрес email не будет опубликован. Обязательные поля помечены *